“Bir adam keyfini bozar. İlaç yaptırır, daha ziyade fenalaşır. Akibet, ölüm derecesine gelir. Ailesini başına toplayıp der ki: -İşte ben ölüyorum. Size vasiyet ederim ki mezarımın taşına, ‘iyi idi, daha iyi olayım diye öldü!’ diye yazdırınız.”
Külliyat-ı Letaif, Faik Reşad (1851-1914)
Resmi bakanlık sitesinde; Farmakovijilans (advers etkilerin ve beşeri tıbbi ürünlere bağlı diğer muhtemel sorunların saptanması, değerlendirilmesi, tanımlanması ve önlenmesi ile ilgili bilimsel çalışmalar) terimi, “ilaca karşı uyanık olmak” ifadesiyle aydınlatılıyor. Yiyecek, ilaç, ve toksin gibi insan vücuduna dışardan alınan yabancı maddelerin arasındaki tanımsal gri çizgilerin düşündüğümüzden daha belirsiz oluşu ömür boyu yaşamamız gereken bu ‘uyanıklık hali’ni hepimiz için daha da zorlu hale getiriyor. Yiyecek ya da ilaç etkililik adına alınırken toksin haline gelip zehir etkisiyle hastanın mezarının taşına, “iyi idi, daha iyi olayım diye öldü!” şeklinde yazdırma potansiyeline sahip yabancı maddelerdir. İlaç kullanım alanında etkililik ve güvenlilik atbaşı gitmek zorundadır. Farmakovijilans, bu zıtlar arasındaki dengenin üstün düzeninin kurulmasına hizmet etmek üzere varolmuş bir ‘inter-disipliner’ bilim olarak konumlanmıştır.
“İlaca karşı uyanık olmak”; ilacı yapanlar, satanlar, yazanlar, alanlar, kullananlar, bedelini ödeyenler için gerçekten yaşamsal bir ifade niteliğindedir. Bu bağlamda ilaç firmalarının, eczanelerin, hekimlerin, hastaların, geri ödeme kurumlarının “ilaca karşı uyanık olmak” eylemini gerçekleştirmeleri gerekiyor.
Hepimizin görevi, “ilaca karşı uyanık olmak” ise Farmakovijilans da hepimizin ortak bilimi oluyor. Tüm klinik tıp bilimleri, başta Farmakoloji olmak üzere temel tıp bilimleri, ve eczacılık bilimleri Farmakovijilans kesişim kümesinde buluşuyorlar. Bu kesişim kümesi içine sağlığını arayan hasta, hastasına sağlık sunmak isteyen hekim, ilaç üretip-arz eden endüstri, hasta sağlığına katkıda bulunacak ilacı en iyi koşullarda tüketiciye nakledecek ara sistemler, ilaç güvenliliğinde son sözü söyleyen eczacı, ve sosyal devlet ilkesi gereği hasta yurttaşlarına şifa servisi yapmayı ilke edinen geri ödeme kuruluşlarımız dahiller. Farmakovijilans ilaçla ilgili herkese her zaman lazım. Güvenliliğin ihlali, her konuda olduğu gibi ilaçta da, sakatlık ve ölüm dahil her felaketi getirebilme potansiyeline sahip.
Hasta açısından “ilaca karşı uyanık olmak” eylemi, vücuduna aldığı ‘ilaç’ nitelikli maddelerin ne için alındığı, en etkili/güvenli nasıl alınacağı, vücudunda neyi düzeltmesini ve neleri bozmasını beklemesi gerektiğini bilme ve uygulama halidir.
Hekim açısından “ilaca karşı uyanık olmak” eylemi, hastasına reçete ettiği ‘ilaç’ nitelikli maddeleri hangi endikasyonda kullandırmak istediği, en etkili/güvenli nasıl uygulanacağı, hastanın klinik tablosunda neyi düzeltmesini ve neleri bozmasını beklemesi gerektiğini bilme ve uygulama halidir.
Eczacı açısından “ilaca karşı uyanık olmak” eylemi, hekimin hastasına reçete ettiği ‘ilaç’ nitelikli maddeleri hastaya ilgili endikasyonda ulaştırırken, en etkili/güvenli nasıl uygulanacağı, hastanın sağlığı alanında neyi düzeltmesini ve neleri bozmasını beklemesi gerektiğini bildirme ve uygulama halidir.
İlaç firması açısından “ilaca karşı uyanık olmak” eylemi, hekimin hastasına reçete edeceği ‘ilaç’ nitelikli maddeleri yurtdışından ithal ederken ve imal ederken, ve de özellikle satarken basit ticari ilkeleri aşabilme halidir. Yani basitçe “daha çok kutu ilaç satışı=daha çok para” düşüncesini arkaplanda ticaret zorunluluğu gereği taşırken -eş zamanlı olarak- sözkonusu ilacın hastaya ilgili endikasyonda ulaşırken, en etkili/güvenli nasıl uygulanacağı, ilacın hastanın sağlığı alanında neyi düzeltmesinin ve neleri bozmasının beklenmesi gerektiğinin bilgisinin peşinde olma ve buna göre davranabilme halidir. İlaç ticareti, hiç kuşkusuz insan sağlığıyla-sakatlığıyla-ölümüyle direk olarak ilişkilidir. Bu nedenle, aslında güçlü bir karşıtlık bağlantısı içinde bulunan ‘ekonomi’ ve ‘ahlak’ terimlerinin- ilaç kullanımı dizimsel bağlamında- birbirinin yerini alabilecek olabilmeleri felaketine karşı hasta, hekim, eczacı, yanı sıra ilaç endüstrisi de önlem almak zorundadır. Çok yakın dönemde yaşanan vioxx faciası’nın hasta ölümleri, hekim başarısızlıkları, firmaların ekonomik kayıpları, geri ödeme sistemi zararları, bilimsel yanıltmalar, akademik hayat üzerindeki ticari baskının varlığının gözlenmesi, FDA’nın ticari yönlerinin farkedilmesi gibi pek çok üzücü sonuçları hepimizin malumudur.
Geri ödeme kurumu açısından “ilaca karşı uyanık olmak” eylemi, hekimin hastasına ilgili endikasyonda reçete ettiği ‘ilaç’ nitelikli maddelerin bedelini karşılarken; bir yandan “en etkili ve güvenli ilacın hastaya zamanında ulaşması”, diğer yandan da özellikle küresel, bölgesel, ve ülkesel bazda giderek vahşileşen ilaç ticaretinin doğurduğu olumsuz ortam nedeniyle “ilaç promosyon ve satışlarının hasta bireylerin ve ülke ekonomisinin sağlığını eş zamanlı olarak bozmak yoluyla sakat-ölü hastalar+ ekonomisi yağmalanmış bir ülke tablosu doğurması riskleriyle mücadele etme” durumlarını bilme ve uygulama halidir.
